Home » Ngữ-Văn-10 » Ngữ-Văn-10-Tập-2 » PHONG CÁCH NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT

PHONG CÁCH NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT

Tuesday, January 3, 2017

PHONG CÁCH NGÔN NGỮ

NGHỆ THUẬT

I.Mục tiêu bài học.

Giúp HS:

- Nắm được các khái niệm ngôn ngữ nghệ thuật, phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, đặc trưng cơ bản của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật

- Có kĩ năng phân tích ngôn ngữ nghệ thuật và sử dụng ngôn ngữ nghệ thuật khi cần thiết

- Bồi dưỡng tình cảm, cảm xúc nghệ thuật)

- Nhận diện cảm thụ và phân tích ngôn ngữ nghệ thuật

II. Chuẩn bị bài học

1. Giáo viên:

- Phương pháp dạy học: Quy nạp, gợi dẫn, phát vấn, TĐTL, tích hơp KT, thực hành

- Phương tiện: SGK,SGV, GA, các tài liệu tham khảo, đồ dùng dạy học

2. Học sinh: SGK, vở soạn, vở ghi, đồ dùng học tập

III. Tiến trình dạy học

1. Ổn định lớp

2. Kiểm tra bài cũ

(?) Nhắc lại phong cách ngôn ngữ sinh hoạt?

3. Bài mới:

* lời vào bài:

Ngôn ngữ là phương tiện tư duy quan trọng bậc nhất của con người, chỉ con người mới có là bằng chứng để phân biệt con người với xã hội loài người với thế giới loài vật. Ngoài ra ngôn ngữ còn là công cụ xây dựng hình tượng nghệ thuật văn chương. Với tư cách đó ta có phong cách ngôn ngữ nghệ thuật. Vậy phong cách ngôn ngữ nghệ thuật là gì?

Hoạt động của Gv và HS	TG	Nội dung cần đạt
Hoạt đông 1: Hd HS tìm hiểu Ngôn ngữ Nt		I. Ngôn ngữ nghệ thuật

GV dẫn dắt: Để hiểu được phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, trước hết cần hiểu thế nào là ngôn ngữ nghệ thuật		1. Khái niệm *a. Ngữ liệu1* + Trong giao tiếp xã hội:
		" Để tránh cơn bão số 6 tất cả tàu thuyền đều phải về bến neo đậu chắc chắn"
		+ Trong ca dao:
		Thuyền về có nhớ bến chăng
H. *Chỉ ra điểm giống và khác nhau trong 2 VD* ? HS: So sánh		Bến thì một dạ khăng khăng
		* Nhận Xét: - Giống nhau: Đều nói về hai sự vật là thuyền và bến
		- Khác nhau: Ngôn ngữ ở câu ca dao có tính gợi hình( gợi hình ảnh người con trai và người con gái). Gợi cảm hơn( Diễn tả tính cảm nhớ nhung thủy chung của đôi lứa yêu nhau)
GV: Ngôn ngữ trong câu ca dao được gọi là ngôn ngữ nghệ thuật
H. *E hiểu thế nào là ngôn ngữ nghệ thuật?* HS;TLCH, dựa sgk		-> Là ngôn ngữ gợi hình gợi cảm được dùng trong văn bản nghệ thuật
H. *Ngoài văn bản nghệ thuật theo em ngôn ngữ ng/t còn được sử dụng trong phạm vi giao tiếp nào ?* HS: TĐTL & TL		*+ Phạm vi sử dụng:* -> Dùng trong văn bản nghệ thuật -> Sử dụng trong lời ăn tiếng nói hằng ngày, và có thể được sử dụng trong văn bản thuộc phong cách ngôn ngữ khác để nâng cao hiệu quả biểu đạt ví dụ văn bản chính luận, văn bản báo chí... (VD: Sgk/97) ( dùng trong văn bản nghệ thuật là chủ yếu)
H. *Trong văn bản nghệ thuật ngôn ngữ nghệ thuật được dùng trong các loại văn bản nào?* HS: TĐTL & TL		*+ Phân loại:* -> Ngôn ngữ tự sự (truyện, tiểu thuyết, bút kí..) -> Ngôn ngữ thơ (ca dao, vè) -> Ngôn ngữ sân khấu ( kịch, chèo)
H. *Điểm giống và khác nhau giữa các thể loại này?* HS:so sánh, phát biểu
		2. Chức năng của ngôn ngữ nghệ thuật
		*a. Ngữ liệu*; VD: bài ca dao về cây sen/96
H. *Mục đích chính của bài ca dao là gì?* (Có phải là cung cấp những kiến thức về cây sen -nơi sinh sống, hương vị...) ?		*b. Nhận xét:* - Mục đích chính không phải là cung cấp hiểu biết về cây sen( đó là nhiệm vụ của bài sinh vât học, hay là mục giải thích trong từ điển). Bài ca dao tuy có nói đến nơi sinh sống, các bộ phận của cây, nhưng mục đích chính là xây dựng hình tượng cây sen để thể hiện cảm xúc và bộc lộ tư tưởng thẩm mĩ. (Đó là cái đẹp có thể tồn tại và bảo tồn trong môi trường của cái xấu)
H. *Ngôn ngữ nghệ thuật có những chức năng gì?*		*c. Chức năng của ngôn ngữ nghệ thuật:* - Chức năng thông tin - Chức năng thẩm mĩ
H. *Theo em chức năng nào quan trọng hơn?*		- Chức năng thẩm mĩ quan trọng hơn vì nó biểu hiện cái đẹp, khơi gợi nuôi dưỡng thẩm mĩ ở người đọc và là đặc trưng của ngôn ngữ ng/t
H. *Phẩm chất thẩm mĩ có được là do đâu?*		-> Phẩm chất thẩm mĩ có được là do sự lựa chọn sắp xếp trau chuốt , tinh luyện của người sử dụng theo các mục đích thẩm mĩ khác nhau
H. *Từ những ngữ liệu vừa tìm hiểu. Em rút ra được những nội dung cơ bản nào về ngôn ngữ nghệ thuật?* *HS: đọc nhi nhớ/sgk*		*** Ghi nhớ**: sgk
GV; Hướng dẫn hoc sinh giải nghĩa từ Biểu hiện: Hiện rõ hoặc làm hiện rõ ra bên ngoài Phản ánh: Tái hiện những đặc trưng, thuộc tính quan hệ của một đối tượng nào đó Thấm đượm: Thấm rất sâu và như quện chặt vào nhau Canh cánh: Lúc nào cũng ở bên lòng, không được yên Bộc lộ: Để lộ rõ ra		3. Luyện tập *Bài tập 3: sgk*
H. *Qua việc giải nghĩa từ hãy lựa chọn?*		a. Từ canh cánh
		b. Dòng 3: Từ vãi Dòng 4: Từ giết
H. *Rút ra nhận xét gì về việc lựa chọn từ ngữ?*		- Việc lựa chọn từ để điền vào chỗ trống cần chú ý đến nhiều phương diện : Phù hợp với quan hệ ý nghĩa và ngữ pháp với các từ ngữ đi trước và đi sau; Thích hợp với tư tưởng cảm xúc thẩm mĩ ở toàn câu, toàn đoạn hay toàn bài
Hoạt động 2: Hd HS tìm hiểu về phong cách ngôn ngữ nghệ thuật		II Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật
		*1. Tính hình tượng* *a. Ngữ liệu* VD1: : " Sen là cây mọc ở nước, lá to tròn, hoa màu hồng hay trắng, nhị vàng, hương thơm nhẹ, hạt dùng để ăn, mứt sen, chè ướp sen" ( Từ điển TV, NXBKH-HN.1988) VD 2 . Bài ca dao
H. *Điểm giống nhau giữ hai vd trên là gì?* HS: so sánh (Gợi ý . E có nhận xét gì về cách diễn đạt ở hai vd ) H. *So với VD1, thì ở VD 2ngoài cung cấp thông tin, bài ca dao còn có ý nghĩa nào khác?* HS: TĐTL & Nhận xét		*b. Nhận xét: - Giống nhau:* Cùng nói về một đối tượng đó là cây Sen - Khác nhau: Cách diễn đạt : + VD1.cung cấp những thông tin trực tiếp về cây sen: hình dáng, màu sắc, tác dụng-> Tác động trực tiếp vào nhận thức của người đọc + Ở VD2: Ngoài nội dung phản ánh hiện thực cụ thể: bài ca dao còn cho thấy vẻ đẹp bên ngoài và cả phẩm chất thanh cao của cây sen -> Tác động vào tình cảm, cảm xúc
H. *phẩm chất đẹp đẽ trong sạch của cây sen được bểu hiện thông qua cách thức nào?* (Nói trực tiếp hay thông hình ảnh) HS: TĐTL & TL GV: Ngoài nội dung phản ánh hiện thực: nơi sinh sống cấu tạo về lá, bông nhị. Bài ca dao còn khẳng định vẻ đẹp và phẩm chất của bông sen		- Không được biểu hiện trực tiếp qua từ ngữ và câu văn mà được thể hiện thông qua những hình ảnh về lá, về bông, về nhị, - Những hình ảnh đó tạo nên hình tượng chung về cây sen, một tín hiệu thẩm mĩ cho cái đẹp
H. *E có nhận xét gì về cách diễn đạt ở ví dụ 2 so với ví dụ1?* (Cùng một đối tượng nhưng cách diễn đạt nào vừa cụ thể lại gợi cảm, hàm súc) HS: nhận xét		- Diến đạt cụ thể, hàm súc và gợi cảm
H. *Cách diễn đạt trong ví dụ 2 có tính hình tượng? Vậy em hiểu thế nào là tính hình tượng?*		*c. Khái niệm*: Tính hình tượng của pcnn ng/t là khái niệm chỉ ra cách diễn đạt cụ thể hàm súc và gợi cảm một ngữ cảnh nhất định
GV: Vậy yếu tố nào đã làm nên tính hình tượng trong bài ca dao		d. Biểu hiện của tính hình tượng
(Gợi ý : Để có cách diễn đạt cụ thể. Bài ca dao đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào?)		- Biện pháp so sánh: " Trong đầm gì đẹp bằng sen" - Bằng phép so sánh hơn nhất tác giả đã khẳng định và tuyệt đối hóa vẻ đẹp không gì sánh nổi của cây sen, nhưng sự tuyệt đối hóa đó cũng được trình bầy trong phạm vi có giới hạn cụ thể: " Trong đầm"
H. *Ngoài biện pháp so sánh theo em trong bài ca dao còn sử dụng biện pháp nghệ thuật nào nữa?* (Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng trong câu " gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn")
		- Biên pháp ẩn dụ
H. *Những phép tu từ nào thường được sử dụng để tạo ra tính hình tượng trong pcnn ng/t?* HS; TĐL & TL		+ Để tạo ra tính hình tượng người viết thường dùng rất nhiều phép tu từ như so sánh ẩn dụ, hoán dụ, nói quá....
GV, Những phép tu từ này có thể được dùng sáng tạo hoặc đơn lẻ hoặc phối hợp với nhau Có thể tham khảo các ví dụ trong sgk
H. *Ngoài được tạo bởi các biện pháp tu từ. Theo em tính hình tượng còn được tạo bởi các yếu tố nào khác* ? HS; TL		+ Trong TV: các âm, các thanh và các từ láy cũng có khả năng tạo hình biểu cảm
GV: ở VD 2Từ hình tượng cây sen, người đọc liên tưởng đén tâm hồn con người, dù trong hoàn cảnh nào vãn giữ được sự trong sạch thanh cao
H . *Từ đó hãy cho biết tính hình tượng, đã tạo ra đặc điểm gì cho ngôn ngữ ng/t?* GV. Lấy VD sgk		+ Tính hình tượng làm cho ngôn ngữ nghệ thuật có tính đa nghĩa
GV: Để gợi ra những hình tượng khác nhau đó., tác giả HXH có phải dùng đến nhiều câu thơ hay không? *H. Từ đó cho biết ngôn ngữ nghệ thuật còn có đặc điểm nào nữa?*		+ Tính hàm súc
CH. Ngoài tính hình tượng ngôn ngữ nghệ thuật có đặc trưng H. *Đoạn văn nào bộc lộ được cảm xúc của tác giả?* Cảm xúc đó được bộc lộ thông qua từ ngữ nào?" vết thương" *H. Đọc đoạn văn , em có cảm xúc gì?* GV. Đoạn văn thứ hai có tính truyền cảm?E hiểu thế nào là tính truyền cảm GV. Người đọc ( nghe) cũng c ó cùng cảm xúc vui, buồn, yêu ghét, hây đau đớn xót xa như người viết ( nói) H. *Năng lực khơi gợi cảm xúc có được là do đâu?* GV. Để thấy rõ điều đó chúng ta đi xét VD sau ( GV. Ghi trên bảng phụ) GV. Giảng - VD1 được trích trong bài Hôi Tây của NK, bài thơ nói đén ngày hội kỉ niệm chiến thắng 14-7 của TDP - VD2 Được trích trong bài " Giễu người thi đố của TX. Đây là một cảnh đối lập giữa hình ảnh một bà đầm ( Quan Tây) và một ông Cử ( quan ta)trong buổi lế công bố xướng danh kì thi chữ Hán. - Bà Đầm là người không có học vấn, lại ngồi trên ghế cao, còn ông cử có học vấn đỗ đạt lại đứng ở dưới sânnên phải cố gắng ngỏng cái đầu đội mũ thêu rồng của mình để nhìn nên trên - Cả hai bài thơ đều ra đời vào thời kì thực dân P chiếm đóng nước ta -> Qua phần có giáo vừa giới thiệu. Hãy cho biết H. *Thái độ, tình cảm của tác giả được bộc lộ như thế nào trong hai VD?* HS; TĐL & TL (Đều là nối đau xót nhục nhã của người dân mất nước, những cách thể hiện ở trong mỗi vd là khác nhau ở VD 1 cảm xúc của tác giả được thể hiện một cách trực tiếp thông qua từ " nhục")		2. Tính truyền cảm *a. Ngữ liệu1* : VD1: "Cây xà Nu có sức sống thật mãnh liệt. Đạn đại bác không thể huỷ diệt được sức sống mạnh mẽ của chúng" VD2: sgk/99 *b. Nhận xét: - Đoạn 2 bộc lộ cảm xúc: Đau đớn, đau xót : từ vết thương đó được dành cho con người c. Khái niệm: Tính truyền cảm thể hiện ở sự bộc lộ cảm xúc trong ngôn ngữ ng/t. đồng thời khơi gợi cảm xúc đó ở người đọc, d. Biểu hiện:* -> Do sự lựa chọn ngôn ngữ VD1. "Khen ai khéo vẽ sao vui thế Vui thế bao nhiêu nhục bấy nhiêu" ( Hội Tây- Nguyễn Khuyến) VD2 " Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt Dưới sân ông cử ngỏng đầu rồng" (Giếu người thi đỗ- Tú Xương)
H. *Trong VD 2 cũng là nỗi đau, cũng là cảm giác bị sỉ nhục của người dân mất nước, nhưng cảm xúc đó có được bộc lộ trực tiếp qua từ ngữ không?* HS; TĐL & TL (Bộc lộ gián tiếp qua cách tả người, tả việc )
H. *Qua việc phân tích 2 vd trên em rút ra thêm nhận xét nào?*		+ Tính truyền cảm có thể bộc lộ trực tiếp, có thể bộc lộ một cách gián tiếp, do cách lựa chọn ngôn ngữ và ý đồ của tác giả
		-> Đối với thơ: Tính truyền cảm có thể được bộc lộ trực tiếp có thể bộc lộ gián tiếp qua hình ảnh
GV. Quay lại VD 2 vừa tìm hiểu, để có tính truyền cảm trong văn xuôi cần có yếu tố nào?		-> Đối với văn xuôi: Có sự kết hợp giữa yếu tố miêu tả và biểu cảm

H. Tính cảm xúc trong ngôn ngữ s/h có gì khác với tính truyền cảm trong ngôn ngữ ng/t GV. Còn trong ngôn ngữ ng/t có được tính truyền cảm là do sự lựa chon ngôn ngữ đối với đối tượng được bình giá		- Trong ngôn ngữ sinh hoạt tính cảm xúc được thể hiện qua , giọng điệu , ngữ điệu, nét mặt : Ví dụ bạn hỏi điểm có nhiều cách trả lời khác nhau: A. Tớ được 9 điểm , cươi tươi( sung sướng) B. được 9 điểm ( Bình thường) c. Được 9 điểm thôi (thất vọng)
CH. Một đặc trưng nữa của ngôn ngữ ng/t là GV. Gọi hs đọc ba bài thơ		3. Tính cá thể hóa *a. Ngữ liệu*: Bài tập 4- sgk/102
H. *Chỉ ra diểm giống và khác nhau trong ba bài thơ?*		*b. Nhận xét:* - Giống nhau: Cùng viết về mùa thu - Khác nhau: Mối bài thơ mang những nét nghĩa riêng về từ ngữ, hình tượng và nhịp điệu, cảm xúc
GV:Để miêu tả mùa thu, các tác gải đã sử dụng những từ ngữ ntn? Trong bài thơ thứ nhất.... + *Từ ngữ:* a. Trời xanh ngắt, trúc lơ phơ, nước biếc b. lá thu, nai vàng c. tre phất phới, thay áo mới H. *Từ những từ ngữ đó, hãy nhận xét về nhịp điệu cảm xúc trong từng bài thơ?* *+ Cảm xúc, nhịp điệu thơ* a. nhịp điệu thơ điềm tĩnh chậm rãi thu thả b. LTL bâng khuâng với sự thay đổi nhẹ nhàng. Nhịp điệu thơ xốn xang, cô liêu, nuối tiếc c. NĐT cảm nhận sức hồi sinh của dân tộc trong mùa thu, nhịp điệu thơ tươi tắn phấn khởi rạo rực *-> Cảm xúc khác nhau dẫn đến hình tượng thu cũng khác nhau* a. Mùa thu của thời trung đại, của một tâm hồn sâu lắng tự tại của một nhà Nho tiêu biểu cho phong cách thơ cổ điển b. Mùa thu của tâm hồn lãng mạn hiện đại, đầy tâm sự cô đơn. Tiêu biểu cho phong cách thơ lãng mạn c. Mùa thu của một tâm hồn chiến sĩ cách mạng, người đang say mê trong bầu trời tự do độc lập của đát nước, tiêu biểu cho phong cách thơ lãng mạn cách mạng
GV; Cùng một đề tài nhưng mỗi nhà thơ có cách thể hiện riêng tạo nên một phong cách riêng ,gọi là tính cá thẻ hóa.
H. *Thế nào là tính cá thể hóa* ?		c. Khái niệm: - Tính cá thể hóa của phong cách ngôn ngữ ng/t là khái niệm là cách sử dụng ngôn ngữ để tạo ra một giọng điệu riêng, mạng đậm tính sáng tạo
H. *Tính cá thể hóa thể hiện trong các tác phẩm ở các phương diện nào?*		d. Biểu hiện: + Tính cá thể hóa trong ngôn ngữ ng/t thể hiện ở nét riêng trong ngôn ngữ tác giả
GV: Sự khác nhau về ngôn ngữ thể hiện ở cách dùng từ, đặt câu sử dụng hình ảnh -> tạo nên cá tính sáng tạo riêng của người viết - Cùng là các nhà thơ châm biếm trào phúng nhưng câu thơ của NK khác với TX và HXH - VD đọc câu thơ: " Khéo khéo đi đâu lũ ngẩn ngơ , Lại đây cho chị dạy làm thơ, ong non ngứa nọc châm hoa rữa, Dê cỏn buồn sừng húc giậu thưa" Em biết ngay đây là thơ của ai? Cách tự xưng, và cách nói táo bạo sắc sảo đối với bọn hiền , nhân quân tử chỉ có HXH. Cái đó đã tạo nên cá tính sáng tạo riêng của HXH		+ Tính cá thể : còn được thể hiện ở ngôn ngữ nhân vật, ở vẻ riêng của mỗi cảnh, mỗi sự việc mỗi tình tiết
GV; Chúng ta vừa tìm hiểu ba đặc trưng của phong cách ngôn ngữ ng/t
H.Trong ba đặc trưng này, đặc trưng nào là cơ bản nhất ?		*- Đặc trưng cơ bản nhất là tính hình tượng* -> Vì tính hình tượng vừa là mục đích vừa là phương tiện của sáng tạo ng/t, chỉ có trong phong cách ngôn ngữ ng/t Ngoài ra đặc trưng này còn bao quát hai đặc trưng kia Bản thân ngôn ngữ có tính hình tượng đã mang yếu tố gây cảm xúc và tạo được tính truyền cảm Trong khi xây dựng hình tượng , thông qua việc sử dụng ngôn ngữ, nhà văn đã bộc lộ cá tính sáng tạo của mình
H. *E cần ghi nhớ những kiến thức gì trong tiết học ngày hôm nay?* HS: đọc ghi nhớ /sgk (Ghi nhớ ba đặc trung cơ bản của phong cách ngôn ngữ ng/t Đặc trưng cơ bản nhất của phong cách ngôn ngữ ng/t)		* Ghi nhớ/ sgk:
Hoạt động 3 : Hd HS luyện tập GV: Phát phiếu học tập		III. Luyện tập 1. Bài 1
H. *Văn bản nào cho em nhiều nội dung , tri thức cụ thể về cây xấu hổ?*		- Văn bản a
H. *Văn bản nào biểu hiện những tình cảm cảm xúc đối với cây xấu hổ( tìm những từ ngữ thể hiện cảm xúc)?*		- Văn bản b
H. *Hình tượng về cây xấu hổ ở văn bản nào sinh động hơn, mang cá tính rõ nét và có ý nghĩa hơn?*		. Văn bản a. Phong cách khoa học Văn bản b. Phong cách nghệ thuật
H. Dựa vào đâu để phân biệt phong cách ngôn ngữ ng/t với các phong cách ngôn ngữ khác? H. Từ đó em hãy rút ra định nghĩa về phong cách nn nghệ thuật?		Dựa vào chức năng thẩm mĩ và cá đặc trưng của phong cách ng/t Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật là phong cách được phân biệt bởi chức năng thẩm mĩ , thể hiện ở ba đặc trưng cơ bản
GV. Hướng dẫn HS: viết-> đọc => GV nhận xét-bổ sung		Bài 2. Viết một đoạn văn ngắn phát biểu cảm nghĩ của em khi mỗi sáng đầu tuần, em đứng nghiêm chào cờ trước lá cờ tổ quốc