Home » Ngữ-Văn-10 » Ngữ-Văn-10-tập-1 » Chiến Thắng Mtao Mxây

Chiến Thắng Mtao Mxây

Wednesday, January 4, 2017

Chiến Thắng Mtao Mxây

(Trích “Đăm San” - Sử thi Tây Nguyên)

A. Mục tiêu bài học

- Giúp HS:

+ Nắm được đặc điểm của sử thi anh hùng trong việc xây dựng kiểu “nhân vật anh hùng sử thi”, về nghệ thuật miêu tả và sử dụng ngôn từ.

+ Biết cách .tích một v.bản sử thi a.hùng để thấy được giá trị của sử thi về nội dung và nghệ thuật, đặc biệt là cách sử thi mượn việc mô tả chiến tranh để khẳng định lí tưởng về một cuộc sống
hòa hợp, hp.

+ Nhận thức được lẽ sống cao đẹp của mỗi cá nhân lafhi sinh, phấn đấu vì danh dự và hạnh phúc yên vui của cả cộng đồng.

B. Phương tiện

- SGK - SGV.

- Thiết kế giáo án.

C. Phương pháp

- GV sử dung kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo, phát vấn, giảng bình, gợi mở dẫn dắt bằng hệ thống câu hỏi...

D. Tiến trình dạy học

1. Ổn định lớp

2. Kiểm tra bài cũ

3. Dạy bài mới

Hoạt động của GV Và HS			Tg			Nội dung cần đạt
* GV hướng dẫn HS tìm hiểu chung về sử thi và sử thi Đăm san: - Yêu cầu HS đọc phần tiểu dẫn/sgk và trả lời CH. *(?) Thế nào là sử thi? Phân loại? Cốt truyện của sử thi Đam săn?* - HS đọc tiểu dẫn, trả lời CH *(?) Dựa vào sgk, hãy tóm tắt thật ngắn gọn nd sử thi Đam săn.* - HS tóm tắt sử thi Đam săn dựa vào sgk. - GV nhấn mạnh: - Đam săn là tp tiêu biểu cho loại sử thi anh hùng Tây Nguyên. - Tp tuy kể về cuộc đời của cá nhân người tù trưởng Đam săn trẻ tuổi nhưng qua đó ng nghe nhận ra h.ảnh của cả cộng đồng thị tộc Êđê trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động. Ở sử thi a.hùng, số phận cá nhân ng a.hùng thống nhất cao độ với số phận của cả thị tộc. - Chiến tranh là một đề tài nổi bật của sử thi a.hùng, trong đó có sử thi “Đam săn” của Tây Nguyên. Š Chiến thắng Mtao Mxây là một đoạn trích tiêu biểu. *(?) Xác định vị trí của đoạn trích?* - HS dựa vào sgk nêu vị trí của đoạn trích			.			I. Vài nét về sử thi và sử thi Đăm săn *1. Sử thi* - Sử thi là tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn (dài hàng nghìn trang, hàng vạn câu), ngôn ngữ có vần nhịp, xây dựng những hình tượng NT hoành tráng, hào hùng, thường kể về những biến cố lớn thường diễn ra trong đời sống cộng đồng thời cổ đại. - Có 2 loại sử thi: + Sử thi thần thoại: (Đẻ đất đẻ nước - Mường; Ẩm ệt luông - Thái; Cây nêu thần - M.Nông ...) kể về sự hình thành thế giới, sự ra đời của muôn loài, sự hình thành các dân tộc. + Sử thi anh hùng: kể về cuộc đời và những chiến công của các tù trưởng anh hùng. (Đam săn, Xinh nhã, Đ.Đ, K.D...). * Tóm tắt nội dung sử thi Đam săn: - Đam săn về làm chồng H.nhị và H.bhị, trở nên là một tù trưởng giàu có và hùng mạnh. - Các tù trưởng Kên kên, Mtao Giư, tù trưởng sắt Mtao Mxây lừa bắt H.nhị về làm vợ. - Đam săn tổ chức đánh trả và chiến thắng, giết chết các tù trưởng, sát nhập của cải, đất đai của họ vào bộ lạc của mình nên càng trở nên giàu có, đông đúc và hùng mạnh. - Đam săn mang trong mình khát vọng chinh phục thiên nhiên, vượt qua mọi trở ngại của tập tục XH (chặt cây smuk, cầu hôn nữ thần mặt trời...), nhưng không phải lúc nào Đam săn cũng chiến thắng, cũng đạt được khát vọng. - Trên đường từ nhà nữ thần Mặt trời trở về, chàng chết ngập trong rừng sáp đen của bà Sun yrit . Hồn của chàng biến thành con ruồi, bay vào miệng chị gái HơÂng, sinh ra Đam săn cháu, tiếp tục sự nghiệp của cậu. - Vị trí của đoạn trích: Đoạn trích thuộc phần giữa của tác phẩm, kể chuyện Đam săn chiến thắng tù trưởng Mtao Mxây cứu được vợ.
* GV hướng dẫn HS đọc VB đoạn trích: - Đọc phân vai (chọ những em có giọng đọc tốt): cụ thể: ng dẫn chuyện, Đam săn, Mtao Mxây, ông trời, dân trong nhà, dân làng, tôi tớ. - Yêu cầu đọc diễn cảm, thể hiện giọng điệu của nhân vật, sắc thái t.cảm của ng kể chuyện. - HS đọc vb theo sự hướng dẫn của GV. - GV nhận xét. * GV nêu CH hướng dẫn HS tìm bố cục của VB: *(?) Đoạn trích được bố cục ntn? (gồm mấy phần, mấy cảnh).* - HS suy nghĩ, tìm bố cục của đoạn trích.						II. Đọc hiểu văn bản *1. Đọc ăn bản* *2. Bố cục* - 3 phần tương ứng với 3 cảnh được kể lại lần lượt: + Cảnh trận đánh giữa 2 tù trưởng -(Từ đầu -> “cắt đầu Mtao Mxây đem phơi ngoài đường”). + Cảnh Đam săn cùng nô lệ ra về sau chiến thắng - ( tiếp theo -> “bãi ngoài, rồi vào làng”). + Cảnh Đam săn ăn mừng chiến thắng - (đoạn còn lại).
II. Đọc hiểu văn bản - GV hướng dẫn HS đọc hiểu văn bản: phân tích hình tượng nhân vật Đam săn. - Yêu cầu HS theo dõi sgk, và chú thích chân trang và trả lời các câu hỏi hướng dẫn học bài trong sgk.
1. Hình tượng Đam săn trong trận đấu với Mtao Mxây * GV nêu câu hỏi: *- Hãy tóm tắt diễn biến trận đấu giữa Đam săn và Mtao Mxây để so sánh tài năng, phẩm chất của 2 tù trưởng:* *+ Trận đánh diễn ra theo mấy chặng?* *+ Ở từng chặng hình ảnh Đam săn được miêu tả ntn? So sánh với Mtao Mxây?* * HS dựa vào sgk, trao đổi thảo luận trả lời câu hỏi.
Các chặng của cuộc chiến	Đam săn			Mtao Mxây			Nhận xét
*a. Đam săn khiêu chiến*	- Chủ động đến tận chân cầu thang nhà Mtao Mxây thách đấu. + Lời lẽ: tự tin (thách thức, trêu tức, khiêu khích). + Thái độ: quyết liệt (ta sẽ...; ta sẽ...; ta...).			- Bị động: + Lời lẽ: ngạo nghễ, trêu tức đối phương. + Thái độ: do dự, đắn đo ( lời nói: giao hẹn, ta sợ...; việc làm: trang bị, mang theo tôi tớ -> mâu thuẫn giữa vẻ ngoài và sự hèn yếu bên trong. -> NT: so sánh tương phản.			- NT miêu tả: + Miêu tả song hành 2 tù trưởng nhưng ở đoạn đầu chú ý miêu tả hình dáng, cơ ngơi của Mtao Mxây trước. -> tạo ấn tượng thêm về sự hùng mạnh, đường hoàng, tự tin hơn hẳn của Đam săn, chuẩn bị cho sự phô diễn tài năng của Đam săn ở đoạn sau. Š NT so sánh đòn bẩy.
*b. Diễn biến cuộc giao chiến* * Hiệp 1:	- Khích cho Mtao Mxây múa khiên trước. - Không nhúc nhích, phỉ báng kẻ thù. - Rung khiên múa: điêu luyện, dũng mãnh tuyệt vời: “một lần xốc tới...qua phía Tây”. - Vừa múa khiên vừa trêu tức, khích bác, mỉa mai kẻ thù.			- Múa khiên trước do bị khiêu khích và quá tự tin vào bản thân (ta như...) - Múa khiên: khiên kêu lạch xạch như quả mướp khô >< nhưng lại tự cho mình là “một tướng...thiên hạ”. - Bước cao bước thấp, chạy hết bái Tây sang bãi Đông -> vung dao chém nhưng chỉ trúng một cái chão cột trâu.			- NT miêu tả: so sánh: + So sánh tương đồng: Đam săn múa khiên + So sánh tăng cấp bằng hàng loạt ngữ so sánh liên tiếp. + So sánh tương phản ( Đam săn và Mtao Mxây múa khiên). - Sử dụng các hình ảnh, sự vật thuộc về thế giới tự nhiên, vũ trụ. -> Phóng đại, đề cao tài năng, phẩm chất of người anh hùng Đam săn. => Phong cách NT của sử thi. => Khẳng định tài năng, sức lực, phong độ, phẩm chất hơn hẳn của Đam săn so với Mtao Mxây. => Ca ngợi người anh hùng của bộ lạc- người kết tinh sức mạnh của cả cộng đồng, chiến đấu vì danh dự của bản thân và vì lợi ích của cộng đồng.
* Hiệp 2:	- Đớp được miếng trầu của Hnhị -> sức tăng lên gấp bội. => Múa khiên càng nhanh, càng mạnh, càng đẹp hơn lúc trước (như gió lốc, múa trên cao, múa dưới thấp, cây cối chết rụi, ...ba đồi tranh bật dễ bay tung). - Đâm vào Mtao Mxây nhưng không thủng -> thấm mệt, vừa chạy vừa ngủ.			- Bảo Hnhị quăng cho miếng trầu nhưng không đớp được. -> Vừa chạy, vừa chống đỡ
* Hiệp 3:	- Cầu cứu thần linh (ông trời), được trời mách dùng chày mòn ném vào vành tai kẻ thù. - Bừng tỉnh, đuổi theo Mtao Mxây hỏi tội và giết chết kẻ thù.			- Bị chày mòn ném trúng vào vành tai -> Giáp sắt trở thành vô dụng. - Chạy cùng đường, ngã lăn ra đất -> xin tha mạng => Bị giết.
2. Hình tượng Đam săn trong cuộc sống *a. Đam săn và nô lệ của Mtao Mxây*
Hoạt động của GV		Hoạt động của HS			Nội dung cần đạt
- GV nêu câu hỏi: (?) Sau khi chiến thắng, Đam săn nói gì với tôi tớ của Mtao Mxây? (?) Số lần hỏi đáp? Sự đồng ý tuyệt đối cho thấy thái độ của dân làng đối với Đam săn ntn? (?) Để khẳng định chắc chắn hơn, nhằm mục đích tô đậm hơn thái độ của dân làng đối với Đăm săn, tác giả dân gian đã sử dụng NT gì? (?) Chi tiết ĐS hô gọi mọi người cùng ra về và đoàn ng ra về đông như bầy cà tong thể hiện điều gì? - GV giảng mở rộng: như vậy , muc đích chiến đấu của ĐS không chỉ là để cứu vợ, đòi lại vợ, vì lợi ích và danh dự của cá nhân mà cao hơn cũng chính là vì danh dự, vì lợi ích của cộng đồng bộ lạc. => Như vậy chiến tranh trong sử thi là để hướng tới cuộc sống đông đủ thịnh vượng, đoàn kết thống nhất - một biểu hiện quan trọng của ý thức cộng đồng.		- HS dựa vào sgk, thảo luận trả lời.			- Đam săn hỏi 3 lần, tôi tớ of Mtao Mxây đáp lại 3 lần. -> Con số 3 mang ý nghĩa biểu tượng cho số nhiều, nhiều không đếm xuể. => Lòng mến phục, thái độ hưởng ứng tuyệt đối mà mọi người dành cho Đam săn. Sau khi Mtao Mxây chết, họ đều nhất trí coi Đam săn là tù trưởng, là người anh hùng của họ. - NT trùng lặp có biến đổi và phát triển. Đam săn và tôi tớ của Mtao Mxây đối đáp 3 lần, mỗi lần đều có sự khác nhau: + Lần 1: ĐS gõ vào 1 nhà. + Lần 2: ĐS gõ vào tất cả các nhà. + Lần 3: ĐS gõ vào mỗi nhà trong làng -> có sự lặp lại nhưng là lặp lại có biến đổi và phát triển => Đặc điểm của sử thi. Qua 3 lần hỏi đáp ý nghĩa khẳng định càng được tô đậm. Vì vậy, sau 3 lần hỏi đáp là một đoạn mô tả kết thúc: ĐS hô gọi mọi ng cùng ra về -> ng theo ĐS về làng như kiến mối, đông như trảy hội. -> Thể hiện sự thống nhất cao độ giữa khát vọng, quyền lợi của ng a/hùng và của cộng đồng.
*b. Đam săn trong lễ ăn mừng chiến thắng*
- GV y/c HS đọc lại đoạn cuối, thảo luận và trả lời câu hỏi. (?) Trong lời nói của ĐS với các tôi tớ, thể hiện chàng là một tù trưởng ntn?Tại sao chàng lại ra lệnh đánh lên nhiều loại chiêng cồng? Vai trò của tiếng cồng, chiêng đối với đồng bào Êđê? (?) Sức mạnh và vẻ đẹp của ĐS được miêu tả qua những chi tiết, hình ảnh nào? Qua đó tác giả dân gian muốn nói điều gì? (?) Chỉ ra các biện pháp NT được sử dụng đẻ thể hiện vẻ đẹp of ĐS? - GV hướng dẫn HS so sánh đoạn 1 với đoạn 3 về ND và NT -> rút ra ý nghĩa.		- HS đọc sgk, trao đổi thảo luận, suy nghĩ trả lời. - HS phát hiện nghệ thuật. - HS tái hiện kiến thức, so sánh đoạn 1 và 3 để tìm ra ý nghĩa.			- Sau khi cùng tôi tớ Mtao Mxây về làng, ĐS nói với các tôi tớ của mình giết trâu, mỏ lợn, dâng rượu, đánh chiêng, cồng để ăn mừng chiến thắng. -> Sự tự hào, tự tin vì sức mạnh và sự giàu có của thị tộc mình. Chàng thể hiện niềm vui lớn sau chiến thắng bằng lễ ăn mừng lớn (đông người tới, tiếng cồng chiêng âm vang khắp núi. - H/ảnh ĐS được tái hiện qua lời người kể chuyện: “còn ĐS, bà con xem... , bà con xem chàng...”. -> ĐS nổi bật giữa mọi người: + Tóc dài chảy đầy nong hoa. + Uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán. + Ngực quấn chéo chiếc mền, trên mình khoác một chiếc áo chiến, tai đeo nụ, sát bên mình đủ gươm giáo, mắt long lanh -> tràn đầy sức trai, tiếng tăm lừng lẫy. + Bắp chân to bằng cây xà ngang... bụng mẹ. => ĐS được miêu tả bằng cái nhìn đầy ngưỡng mộ of nhân dân. Tất cả mọi ng đều sùng kính tự hào về ĐS. Ở chàng toát lên vẻ đẹp và sức mạnh of ng a/hùng, thể hiện sức mạnh của cả thị tộc, sự thống nhất và niềm tin of cộng đồng. - Nghệ thuật: + Phóng đại. + So sánh độc đáo, cụ thể, liệt kê. + Sử dụng hô ngữ. + Giọng văn trang trọng, hào hùng (s/dụng các so sánh vượt cấp, trùng điệp, dùng nhiều định ngữ). => Ngợi ca ng a/hùng ĐS giữa cộng đồng thị tộc. Người a/hùng sử thi được cộng đòng tôn vinh tuyệt đối. Qua chiến thắng của một cá nhân a/ hùng cho thấy sự vận động lịch sử của cả thị tộc. * Ý nghĩa của lễ ăn mừng chiến thắng: - Đoạn trích dành phần nhiều cho việc kể và tả lại lễ ăn mừng chiến thắng tấp nập, đông vui tưng bừng (dùng nhiều câu văn dài, những kiểu câu cảm thán, hô ngữ, so sánh trùng điệp, liệt kê,...). -> Từ đó cho thấy sự lựa chọn của tác giả dân gian là có dụng ý: + Tuy kể về chiến tranh mà lòng vẫn hướng về c/sống thịnh vượng, no đủ, giàu có, sự đoàn kết, thống nhất và lớn mạnh của cộng đồng tộc người. + Sự lựa chọn ấy nói lên khát vọng lớn lao mà tộc ng cùng thời đại gửi gắm các cuộc chiến tranh đóng vai trò là “ bà đỡ cho lịch sử” đồng thời nói lên vai trò lớn lao của ng a/hùng sử thi đối với lịch sử cộng đồng. -> Người a/hùng sử thi trở thành trung tâm miêu tả của bức tranh hoành tráng về lễ ăn mừng chiến thắng, sự lớn lao cả về hình thể, tầm vóc lẫn chiến công của chàng như trùm lên cả buổi lễ, toàn bộ thiên nhiên và xã hội Êđê.
* GV hướng dẫn HS tổng kết: yêu cầu HS đọc to phần ghi nhớ/sgk/36.		- HS đọc ghi nhớ/sgk.			III. Tổng kết - Phần ghi nhớ/ sgk/36.
* GV hướng dẫn HS luyện tập.		- HS làm bài tập luyện tập trong sgk.			IV. Luyện tập - Vai trò: giúp cho ĐS - người a/hùng, nhân vật chính vượt qua thử thách; giúp cho cốt truyện phát triển trọn vẹn theo mục đích của người kể chuyện; nói lên thái độ yêu mến của nhân dân với người a/hùng. -> Đây là chi tiết thường thấy trong thể loại tự sự dân gian (truyền thuyết, cổ tích,...).